Στα προκριματικά δήλωσαν συμμετοχή 71 χώρες, αλλά Αφρική και Ασία έστειλαν μόνο από έναν εκπρόσωπο, δημιουργώντας αντιδράσεις στης Ηπείρους τους. Σε ότι αφορά την Ευρώπη, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, Βόρειος Ιρλανδία ήταν από τις πιο ηχηρές απουσίες, ενώ λίγο έλειψε η Ιταλία να πέσει θύμα, αλλά βγήκε νικήτρια στη… μάχη της με τη Σκοτία στον 8ο όμιλο. Χρίζει αναφοράς η πρώτη παρουσία της Πορτογαλίας στα τελικά, έπειτα από έξι σερί αποτυχημένες προσπάθειες.
Η Αγγλία είχε θεωρητικά εύκολο έργο στην τελική φάση παρά το γεγονός ότι ξεκίνησε τον όμιλο με λευκή ισοπαλία με την Ουρουγουάη, δεν αντιμετώπισε προβλήματα με Γαλλία και Μεξικό και με δύο νίκες, πέρασε στην επόμενη φάση, μαζί με την Ουρουγουάη.
Αρκετά αμφίρροπος ήταν ο δεύτερος όμιλος με την παρουσία των Αργεντινή, Δυτ. Γερμανία, Ισπανία και Ελβετία, με τις πρώτες τρεις να παίζουν ουσιαστικά για δύο θέσεις. Γερμανοί και Αργεντινοί πήραν τα δύο εισιτήρια, αφήνοντας τρίτη τους Φούριας Ρόχας, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία στον τελευταίο αγώνα κόντρα στη Δυτική Γερμανία να μπει σφήνα, αλλά ηττήθηκε 2-1 και αποκλείστηκε.
Στον τρίτο όμιλο είχαμε δύο μεγάλες εκπλήξεις. Η πρώτη είχε να κάνει με τον αποκλεισμό της παγκόσμιας πρωταθλήτριας Βραζιλίας, στο ρόστερ της οποίας υπήρχαν οι Πελέ, Ζαϊρζίνιο, Τοστάο, Ζέρσον. Η Σελεσάο δεν τα κατάφερε, αφού στο πρώτο παιχνίδι τραυματίστηκε και ο Πελέ και ο οποίος δεν μπόρεσε να βοηθήσει την ομάδα του και η άλλη έκπληξη έχει ν ακάνει με τη παρουσία της Πορτογαλίας. Με αστέρι τον άσο της Μπενφίκα, Εουσέμπιο, οι Ίβηρες τερμάτισαν πρώτοι με τρεις νίκες και 9-2 τέρματα, ενώ δεύτεροι στον όμιλο αναδείχτηκαν οι Ούγγροι.
Στον τέταρτο όμιλο η Βόρειος Κορέα έκανε τη μεγάλη έκπληξη και πέταξε έξω την Ιταλία. Οι Ασιάτες στις 19 Ιουλίου στο Μίντλεσμπρο πέτυχαν ίσως μια από τις σημαντικότερες νίκες τους σε τελική φάση Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ήρωας ο Πακ Ντου Ικ, ο οποίος με γκολ στο 41’ έγραψε τον επίλογο της πορείας της Ιταλίας στη διοργάνωση. Οι Κορεάτες προκρίθηκαν δεύτεροι, πίσω από τη Σοβιετική Ένωση, η οποία νίκησε 2-1 τη Χιλή.
Στα προημιτελικά οι διοργανωτές Άγγλοι αντιμετώπισαν την Αργεντινή. Τα Λιοντάρια επιβίωσαν του σκληρού παιχνιδιού των αντιπάλων τους (αποβλήθηκε στο 36’ ο Ρατίν και αποχώρησε από τον αγωνιστικό χώρο περίπου δέκα λεπτά αργότερα χάρη στην επέμβαση αστυνομικών) και πήραν το εισιτήριο χάρη σε τέρμα του Τζεφ Χαρστ στο 78’.
Επεισοδιακός ήταν και ο προημιτελικός μεταξύ Δυτική Γερμανίας και Ουρουγουάης. Το τελικό 4-0 υπέρ της ομάδας του Χέλμουτ Σεν είναι πλασματικό, αφού τα τρία από τα τέσσερα γκολ σημειώθηκαν αφότου οι Ουρουγουανοί είχαν μείνει με εννιά παίκτες.
Παιχνίδι για Όσκαρ έγινε στο «Γκούντισον Παρκ» στις 23 Ιουλίου μεταξύ Πορτογαλίας και Βόρειος Κορέας. Οι περίπου 52.000 θεατές και τα εκατομμύρια των τηλεθεατών είδαν ένα από τα ομορφότερα παιχνίδια της ιστορίας του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Οι Ασιάτες προηγήθηκαν 3-0, αλλά μάλλον δεν γνώριζαν από τακτική και έτσι αντί να προσέξουν λίγο τα νώτα τους, συνέχισαν να παίζουν με το πόδι στο γκάζι. Αυτό το πλήρωσαν ακριβά, αφού ο Εουσέμπιο με 4 γκολ έβαλε μπροστά στο σκορ την ομάδα του για να έρθει ο Αουγκούστο στο 78’ και να γράψει τον επίλογο σε ένα καταπληκτικό από εξέλιξη παιχνίδι. Το καρέ συμπλήρωσε η Σοβιετική Ένωση, η οποία επιβλήθηκε 2-1 της Ουγγαρίας. Στον πρώτο χρονικά ημιτελικό η Δυτική Γερμανία προηγήθηκε με 2-0 και πήρε το εισιτήριο για τον τελικό, παρά το γεγονός ότι οι Σοβιετικοί μείωσαν στο 88’ με τον Πορκουγιάν. Στο «Γουέμπλεϊ» η Αγγλία ήταν έτοιμη για το σημαντικότερο παιχνίδι στο τουρνουά. Πρωταγωνιστής των Λιονταριών ο άσος της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, ο οποίος με δύο γκολ έβαλε μπροστά την ομάδα του, η οποία προκρίθηκε στον τελικό παρά τη μείωση του σκορ από τον Εουσέμπιο.
Ο ΤΕΛΙΚΟΣ
Τριάντα εννιά σκαλοπάτια χώριζαν την Αγγλία και τη Δυτική Γερμανία από το ιερό δισκοπότηρο του παγκοσμίου ποδοσφαίρου. Προτού τα ανέβουν βέβαια, είχαν μπροστά τους 90 αγωνιστικά λεπτά, τελικά χρειάστηκαν περισσότερα, για να στεφθούν παγκόσμιες πρωταθλήτριες. Στο επιβλητικό «Γουέμπλεϊ» και παρουσία της Βασίλισσας Ελισάβετ, ο Ελβετός διαιτητής Γκόντφριντ Ντινστ σφύριξε την έναρξη ενός τελικού που έμελλε να μείνει στην ιστορία για αρκετούς λόγους. Ο αγώνας ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς για τους Δυτικογερμανούς. Λάθος του Γουίλσον και γκολ από τον Χάλερ, για να απαντήσει έξι λεπτά αργότερα η Αγγλία και συγκεκριμένα στο 18’ με τον Χαρστ. Οι «γηπεδούχοι» ήταν καλύτεροι, αλλά παρά το γεγονός ότι έσπερναν δεν έβλεπαν καρπούς. Χρειάστηκε να φτάσει το 78’ για να σημειώσουν ένα δεύτερο γκολ. Σκόρερ ο Πίτερς και ενώ όλοι νόμιζαν ότι το παιχνίδι είχε λήξει, οι Γερμανοί (απ)έδειξαν από τι μέταλλο είναι φτιαγμένοι. Στις καθυστερήσεις του αγώνα ο Βέμπερ κατάφερε να ισοφαρίσει σε 2-2, στέλνοντας το ματς στην παράταση, όπου έγινε μια φάση που συζητιέται ακόμη και μέχρι σήμερα. Ήταν το 100ό λεπτό όταν ο Άλαν Μπολ βρήκε τον Τζεφ Χαρτς και αυτός με σουτ τράνταξε το οριζόντιο δοκάρι του Γερμανού γκολκίπερ Τιλκόφσκι. Η μπάλα έσκασε αμέσως στο χορτάρι, κανείς δεν είδε αν πέρασε ή όχι τη γραμμή, αλλά ο Ρότζερ Χαντ που ήταν δίπλα στο τέρμα άρχισε να πανηγυρίζει. Ο επόπτης όμως Τόφικ Μπαχράμοφ δεν κουνήθηκε από τη θέση του. Ο διαιτητής Γκόντφριντ Ντινστ έτρεξε να τον συμβουλευτεί και έπειτα από λίγα δευτερόλεπτα έδειξε τη σέντρα, προς χαρά εκατομμυρίων Άγγλων, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων εκ μέρους των Γερμανών. Τίποτα δεν άλλαξε όμως, παρά το τελικό σκορ, αφού σαν σε προπόνηση, ο Χαρστ διαμόρφωσε στο 120’ το 4-2, με το οποίο οι Άγγλοι κατέκτησαν το πρώτο (μέχρι και σήμερα) Παγκόσμιο Κύπελλο στην ιστορία τους.
ΜΙΚΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΥΠΕΛΛΟ
Στον 7ο προκριματικό όμιλο συμμετείχε και η Ελλάδα, η οποία νίκησε εντός έδρας τις Δανία (4-2) και Ουαλία (2-0), αλλά έχασε στη συνέχεια από Ουαλία (4-1) και Σ. Ένωση (3-1 στη Μόσχα και 4-1 στην Αθήνα) πριν κλείσουν τις υποχρεώσεις τους με το 1-1 στην Κοπεγχάγη.
Για συνομωσία εναντίον των ομάδων από την Λατινική Αμερική και υπέρ των Άγγλων και Γερμανών έκαναν λόγο δημοσιεύματα των χωρών στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Δυτικογερμανός διαιτητής απέβαλε Αργεντινό στο παιγνίδι με την Αγγλία και Άγγλος διαιτητής απέβαλε δύο Ουρουγουανούς στο παιγνίδι με την Δ. Γερμανία.
Για το αν η μπάλα πέρασε ή όχι τη γραμμή στο σουτ του Χαρστ στον τελικό, έχουν γραφτεί πολλά. Πριν από αρκετά χρόνια Ισραηλινή εταιρία ηλεκτρονικών υπολογιστών χρησιμοποίησε τα πιο σύγχρονα προγράμματα και μελέτησε τη φάση και έφτασε στο συμπέρασμα ότι η είχε περάσει τη γραμμή και ότι σωστά είχε μετρήσει το γκολ.
Η Αγγλία κατέβαινε στους αγώνες της τελικής φάσης χωρίς κλασικά εξτρέμ, καθώς ο Ράμσεϊ έδινε μεγαλύτερο βάρος στο κέντρο. Για αυτό και η επιτυχία της Αγγλία ονομάστηκε και «άπτερο θαύμα».
Συναγερμός σήμανε στην Σκότλαντ Γιαρντ όταν ανακαλύφθηκε ότι λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της διοργάνωσης είχε κλαπεί το τρόπαιο Ζιλ Ριμέ! Τόπος του εγκλήματος μια έκθεση σπάνιων γραμματοσήμων στο Γουεστμίνστερ Σέντραλ Χολ, όπου οι διοργανωτές σκέφτηκαν να εκθέσουν και το βαρύτιμο τρόπαιο. Στις 20 Μαρτίου του 1966, ημέρα Κυριακή, ο φύλακας ανακάλυψε ότι το τρόπαιο είχε κλαπεί! Τον ρόλο του ντεντέκτιβ έμελε να υποδυθεί ένα σκύλος, ονόματι Πικλς, ο οποίος λίγες ημέρες αργότερα βρήκε στο θάμνο στην αυλή του σπιτιού στο Νόργουντ του Νότιου Λονδίνου, τυλγιμένο σε μια εφημερίδα το Ζιλ Ριμέ.
Ο Μεξικάνος τερματοφύλακας Αντόνιο Καρμπαχάλ με τη συμμετοχή (σε ηλικία 37 ετών) στην τελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στην Αγγλία έγινε ο πρώτος (και μοναδικός μέχρι σήμερα) ποδοσφαιριστής με παρουσίες σε πέντε διοργανώσεις (1950, ’54, ’58, ’62, ’66).
Το παγκόσμιο κύπελλο του 1966 ήταν το τελευταίο στο οποίο δεν επιτρεπόταν οι αλλαγές παικτών.
Ο Γκόρντον Μπανκς κατέρριψε το ρεκόρ του Ζιλμάρ αφού κράτησε ανέπαφη την εστία του για 442 λεπτά (ο Βραζιλιάνος είχε 369 λεπτά). Το 1990 ο Βάλντερ Ζένγκα πέτυχε νέο ρεκόρ με 517 λεπτά.
Ο Άγγλος Τζεφ Χαρστ παραμένει μέχρι σήμερα ο μοναδικός ποδοσφαιριστής που έχει πετύχει («αυθεντικό») χατ-τρικ σε τελικό Μουντιάλ. Ο άσος της Γουέστ Χαμ μάλιστα σημείωσε ένα γκολ με το κεφάλι, ένα με το δεξί πόδι και ένα με το αριστερό.
